300 yıllık tescilli 40 düğmeli ev turizme kazandırılacak

Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy'un 3 yıl önce hayatını kaybeden babası Ali Haydar Ersoy'un memleketi Antalya'nın İbradı ilçesi Ormana Mahallesi'nde, kendi adına faydalı bir tesis yapımı için vasiyet ettiği 500 bin dolar, çocukları tarafından 'Ormana Mahallesi Çevre Düzenlemesi Projesi' bünyesinde Antalya Valiliği'ne verildi. Projeye 2019 yılında başlandı, Ormana'nın tarihi ve kültürel kimliğinin korunması ve gelecek nesillere aktarılması hedeflendi.
Antalya Valiliği Yatırım İzleme Koordinasyon Başkanlığı'nca (YİKOB), Ormana Mahallesi Çevre Düzenlemesi Projesi'nin birinci etabı bitti. Antalya Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu'nun 2019 yılı kararıyla da uygun bulunan projede, o dönemki karşılığı 3,1 milyon TL olan Ali Haydar Ersoy'un 500 bin dolarlık hibesi ve valilik ödeneğiyle birlikte yaklaşık 6 milyon TL bedelle Ormana'nın Atatürk Caddesi, köy mezarlığı, okulu, camisi, tüm sokaklarının yol iyileştirmeleri ve aydınlatma çalışmaları geçen yıl tamamlandı.
İlk etabın vatandaşlarca olumlu karşılanmasının ardından ikinci etap için Antalya Valiliği bölgede inceleme yaptı ve yapım tekniği nedeniyle 'düğmeli' olarak anılan tarihi 40 evi yenilemek için 29 Kasım 2021'de ihale açtı. 63 firma davet edildi ve 9'u teklif verdi. İhaleyi yaklaşık 6 milyon liralık teklifle alan şirket, çalışmaya başladı. Taşınmazlar bölge mimarisine uygun konservasyon işleminden geçirilecek.

Üniversiteler ile bilimsel çalışma başlatıldı
Antalya Valiliği Kültür Varlıkları Birim Müdürü Cemil Karabayram ve Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi güzel sanatlar fakültesi kültür varlıklarını koruma ve onarım bölümü öğretim üyesi Doç.Dr. Ali Akın Akyol alanda inceleme yaptı. İkinci etap çalışmaların sürdüğünü anlatan Karabayram, "Antalya Valimiz Ersin Yazıcı çalışmaları yakından takip ediyor. Betonarme yapılar, bölge mimarisine uygun hale getirilecek. Ayrıca en önemli unsurlardan biri de tarihin taşınmaz kültür varlıkları olan evler, mevcut dokuları konservasyon ve iyileştirme yöntemleri kullanılarak renk doku ve bütünlük algısı yok edilmeyecek. 40 ev yeniden hayat bulacak. Bu çerçevede yürüme yolları, alt yapı sistemleri de yeniden kurgulanarak, Ormana 2023 yılına kültürel turizm alanı olarak kazandırılacak" dedi.

Ormana, çok nadide bir yer
Antalya’nın İbradı İlçesi Ormana mahallesi tarihsel değerleriyle geçmişten bugüne yansımasıyla özgün kimliğini koruyan çok nadide alanlardan bir yer olduğunu söyleyen Karabayram, “Yapısıyla konumuyla değerleriyle kültürü ile ve yaşamıyla da yaşatılması gereken bir alan. Tabi ki, bu tescilli kültür varlıklarının geleceğe dair yapılacağı çok çalışmanın olduğunu görüyorsunuz. Bunların belli periyotlarda yürütülmesi lazım. Ama şunu buradan çok net söylemek lazım. Sayın Kültür ve Turizm Bakanımızın babası merhum Ali Haydar Ersoy’u minnetle şükranla anıyorum. Çünkü kendisi burada öncü bir projenin başlangıcını yaptı ve birinci etap çalışmalarıyla beraber Ormana yeni bir kimlik, yeni bir ruh kazanmaya başladı. Bizim buradaki amacımız bu ruhu gelecek nesillere aktarmak ve o ruhu aşılayabilmektir. Bu günde sağ olsun sayın valimiz Ersin Yazıcı’nın himayelerinde akademik bir heyet ile beraber Ormana mahallesindeki yapıların rengini, dokusunu, kimliğini geçmişten bugüne kadar o patinasını korumak için bir bilimsel çalışma yapılıyor. Bu tür yapıların kesinlikle yenilemeye gidilmemesi lazım" dedi. Bunun için ilgili üniversitelerden bir ekip getirerek bu ekibin himayesinde laboratif incelemelerden geçtikten sonra incelemeler sonucunda ise bu yapıların gelecek nesillere kazandırılması için bilimsel yolla çalışmaların sürdürülebilirliği hedeflenmiştir” dedi.
Birinci etapta meydan düzenlemesi yapıldığını ve bunun Ormana için öncü bir çalışma olduğunu kaydeden Karabayram şöyle devam etti:" Tabii ki ikinci etap çalışmalarında ise sokakların derinlemesine girildi. Gerek Kültür ve Turizm Bakanımız ve sayın valimizin talimatı ile birlikte Tedaş ve Telekom müdürlüğü ile koordineli bir şekilde aykırı görülen malzemeler yer altına alınması ve 40 düğmeli evin iyileştirme ve bunların geleceğe yönelik kazandırma çalışmaları devam ediyor. Şu anki sözleşme bedeli 6 milyon liraya yakın. İnşallah bundan sonraki çalışmalar 3. 4. Etap olarak ta Ormana’da bu çalışmalar devam edecektir” dedi.

Bilimsel incelemeler Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi’nden
Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Ali Akın Akyol, Antalya’nın İbradı ilçesi Ormana Mahallesi’nde sürdürülmekte olan “Sokak Sağlıklaştırma ve Çevre Düzenlemesi 2. Etap” çalışmaları bünyesinde yöreye özgü düğmeli evlerin koruma / onarım ve yapısal malzeme analizlerinin başa baş ilerlemesi gerektiğine dikkat çekti. Geleneksel düğmeli evlerin en önemli özelliğinin maharetli bir şekilde seçilmiş ve ustaca uygulanmış olan yapısal malzemeleri olduğunu söyleyen Akyol, “Bizim gördüğümüz yapılar taşlardan, harçlardan, kiremitlerden ve ihtişamlı ahşaplardan oluşuyorlar. Ormana Mahallesi önemli bir kimliğe sahip. Literatürlerde “Düğmeli Evler” dediğiniz bir grup da bu yörede korunarak zamanımıza ulaşabilmiş durumda. Burada sokak sağlıklaştırma projesi içerisinde bir restorasyon çalışması olarak sürdürülmekte olan uygulamalarda benim temsil ettiğim alan yapısal malzeme analizleridir. Malzeme dediğimiz zaman; bu yapılar nasıl ayakta kalabilmiş?, bu yerel teknoloji nasıl geliştirilmiş?, nasıl sunulmuş?, böylesine kimlikli bir yapıya nasıl ulaşmış? Bu soruların tümünün cevabında bir de malzeme tarafı var. Malzeme dediğiniz zaman tabii ki yerel taşlar, duvarların kesitleri, hatılların arası, yerleştirilme biçimleri, hatta bunlarda harç kullanılmamış olması çok önemli bir teknolojik başarıdır. Bu evlerde kullanılmış olan yerel taşlar ile ağaç türlerinin kaynaklarının belirlenmesi ve belgelenmesi lazım” dedi.

Literatürlerde görülmemiş
Düğmeli evlerin bu çerçevede ele alınması ve yapısal malzemelerinin detaylı bir şekilde incelenmesinin literatürlerde görülmediğine dikkat çeken Akyol, “Bizim yaptığımız proje oldukça önemli. Evlerin duvar örgülerinde taş seçimleri ile işlenişlerini, çatı, pencere, kapı, cumba, mertek ve darabalarında kullanılan ahşapların kaynağını oluşturan ağaçların seçimlerini tanımlamak istiyoruz. Bu tip projeler de bürokrasinin gücü de yönlendirme ve koordinasyon açısından oldukça önemli. Antalya Valisi Sayın Ersin Yazıcı beye bu yönde çok teşekkür ederiz. Yönlendirdiği ekipler ile burada oldukça verimli ve ileride model olabilecek akademik çalışmalar yürütüyoruz. Bu yönde böyle bir ekibin üyesi olmaktan biz de çok memnunuz” diye konuştu.

Dünyada düğmeli evler sadece bu bölgede
Tüm dünyada düğmeli evlerin sadece Akseki ve İbradı bölgesinde bulunduğunu söyleyen Akyol, malzeme olarak araştırıldığında duvarlarda, tavanlarda, cumbalarda hangi ağaç seçimi tercih edildiğinin kendileri için için önemli olduğuna dikkat çekerek şöyle devam etti: "Düğmeli evlere baktığımız zaman onları gösteren ağaçlar. Fakat burada yapım sisteminde taşlar, ağaçların belli bir hatıl genişliği, yapının üç kata kadar ulaşan yapım sistemlerine ait bilgi ve tecrübeyi ustalar zamanında öğrenmişler biliyorlar ve uygulamışlar. Yapacağımız bilimsel çalışmalar ile düğmeli evlerin teknik yönden de tarihini ortaya çıkarmaya çalışacağız”.

300 yıllık geçmişten geliyor
Antalya'nın İbradı ve Akseki ilçelerinde geleneksel Osmanlı mimarisini yansıtan ve 300 yıllık geçmişe sahip düğmeli evlerin adı mimarisinden geliyor. Sedir katran ağacından kesilen ahşap, birbirinin içine kenetlenecek şekilde iskelet olarak kullanılıyor. Binaya yığılan taşlarda harç ve çimento kullanılmıyor. İskeletin dışarıda kalan kısımları da düğme gibi gözüktüğü için adına düğmeli (pişduvan) evler deniyor.